วันที่ 20 สิงหาคม 2568 พล.ต. ณัฏฐ์ ศรีอินทร์ รองแม่ทัพภาคที่ 2 ได้โพสต์ข้อความในเฟซบุ๊กส่วนตัวเปิดเผยความจริงของพื้นที่ ช่องอานม้า ในจังหวัดอุบลราชธานี โดยเล่าย้อนช่วงหลังสงครามกัมพูชา เน้นให้เห็นว่าแม้เราจะอ้างหลักมนุษยธรรมเพื่ออำนวยความสะดวกผู้อพยพ แต่ความไม่เด็ดขาดของไทยในระยะยาวกลับกลายเป็นช่องโหว่ด้านความมั่นคง ชี้เหตุการณ์ทั้งหมดควรเป็นบทเรียนให้ภาครัฐและสังคมไทยระมัดระวังมาตรการในอนาคต
ช่องอานม้า จุดเริ่มต้นปัญหาที่ยืดเยื้อมานาน
พล.ต. ณัฏฐ์อธิบายว่าช่องอานม้า ตำบลโซง อำเภอน้ำยืน จังหวัดอุบลราชธานี เป็นช่องเขาธรรมชาติที่เคยใช้ลากไม้นำเข้าจากกัมพูชา ช่วงสงครามกลางเมืองกัมพูชา ไทยเปิดพื้นที่ตามหลักมนุษยธรรมให้เป็นศูนย์อพยพโดยมีองค์การสหประชาชาติเป็นผู้ประสานงาน
แต่หลังสถานการณ์สงบ ชาวกัมพูชาบางส่วนไม่กลับประเทศ และตั้งถิ่นฐานในพื้นที่ การไม่เข้มงวดในการผลักดันผู้อพยพกลับกลายเป็นจุดเปราะบางที่สิ้นสุดไม่ลงอย่างต่อเนื่อง
การค้าชายแดนกลายเป็นช่องโหว่ของความมั่นคง
ในปี 2542 จังหวัดอุบลราชธานีและกัมพูชาตกลงร่วมกันเปิดช่องอานม้าเป็นจุดผ่อนปรนเพื่อการค้าโดยกำหนดตลาดฝั่งกัมพูชาให้อยู่ในชุมชนเดิม ขณะที่ตลาดฝั่งไทยตั้งอยู่ลึกเข้าไป 300 เมตร
เวลาผ่านไป ชุมชนกัมพูชาขยายจากราว 30 หลังคาเรือนเป็นกว่า 100 หลัง การขยายตัวดังกล่าวแสดงให้เห็นว่าความร่วมมือด้านมนุษยธรรมและการค้าชายแดนอาจถูกใช้เป็นโอกาสในการแทรกแซงทางการเมืองและอธิปไตยมากกว่าความร่วมมือจริง
สร้างอนุสาวรีย์ เพิ่มปัญหาซ้ำซ้อน
ปี 2554 ขณะที่มีข้อพิพาทที่เขาพระวิหาร ฝ่ายกัมพูชาได้สร้างอนุสาวรีย์ตาอม จากแบบชั่วคราวไปสู่แบบถาวร โดยฝ่ายไทยได้เจรจาและประท้วงผ่านหน่วยทหารและกระทรวงต่างประเทศถึง 65 ครั้ง แต่ไม่มีความคืบหน้า ทำให้สถานการณ์ตึงเครียดและความไม่ไว้วางใจเพิ่มสูง
แม้ในปี 2555 รัฐบาลสองฝ่ายเห็นชอบจะยกระดับช่องอานม้าเป็นจุดผ่านแดนถาวร พร้อมมีแผนพัฒนากาสิโน แต่เนื่องจากฝ่ายความมั่นคงไม่เห็นด้วย และฝ่ายกัมพูชาไม่ยอมย้ายชุมชน ทำให้ข้อเสนอเหล่านั้นล่มไป นำมาซึ่งปัญหาที่ยุ่งยากเรื่อยมา
บทเรียนด้านมนุษยธรรม
พล.ต. ณัฏฐ์ทิ้งท้ายว่า หากเรายังใช้ข้ออ้างเรื่อง “มนุษยธรรม” หรือ “ผลประโยชน์ด้านการค้าและการท่องเที่ยวชายแดน” เพื่อหลีกเลี่ยงมุมมองด้านความมั่นคง ประเทศไทยเสี่ยงถูกมองข้ามในมิติสำคัญเชิงอธิปไตย
บทเรียนจากช่องอานม้าควรเตือนให้ทุกภาคส่วนตระหนักถึงความสำคัญของการจัดการพื้นที่ขั้นพื้นฐาน ทั้งเพื่อความมั่นคงและความร่วมมือระหว่างประเทศในอนาคต
